Μανόλης & Αλέξανδρος Καίπας- Δρόσος Σταμάτης-Σπυριδονίδης Γιάννης
Ο ιατρός Μανόλης Καίπας, γιός του Δημήτρη Καίπα επίσης ιατρού, ο Αλέξανδρος Καίπας θείος του Μανόλη και συγκεκριμένα αδελφός του πατέρα του και ο Σταμάτης Δρόσος σύζυγος της Μαρουδιώς αδελφής του Αλεξάνδρ
ου και Δημητρίου Καίπα, συγγενείς όλοι μεταξύ τους, αποτελούν τα τρία από τα πέντε πρόσωπα που η εισήγηση αυτή πραγματεύεται. Το επίθετο Καίπας προήλθε από την αλλαγή από το Χατζηιωάννου. Από τα πέντε αδέλφια, τα τέσσερα αποδέχθηκαν το Καίπας, ο Γιαννακός παρέμεινε στο αρχικό.Όποιο όμως και αν ήταν το επίθετο, παραμένει το γεγονός ότι η οικογένεια αυτή έμελε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, στον απεγκλωβισμό των χωριανών από το νησάκι της Παναγίας καθώς και από τον Παλαιό Γέροντα.
Ο Σταμάτης Δρόσος, ήταν από τους πλουσιότερους της περιοχής. Εκανε εξαγωγές καπνού σε πολλές χώρες και ασχολούνταν εντατικά με εμπορικές δραστηριότητες. Οι μαρτυρίες λένε, ότι Σαμιώτες ληστές τον απήγαγαν και πήραν 2000 χρυσές για να τον ελευθερώσουν. Από το ποσό αυτό αντιλαμβανόμαστε και την οικονομική του κατάσταση.
Η Ιστορία
Ας δούμε τα γεγονότα, όπως οι μαρτυρίες και τα γραπτά κείμενα μας περιγράφουν.
Τις τραγικές εκείνες ώρες, τον Ιούλιο του 1922, όσοι συγχωριανοί μας μπορούσαν να μετακινηθούν κατάφυγαν στο νησάκι της Παναγίας, λιγότερο από ένα ναυτικό μίλι από την ακτή των Καρακουγίων, σε μια απέλπιδα προσπάθεια διάσωσης. Περίπου 900 ψυχές βρήκαν προσωρινό καταφύγιο και ελπίδα, στο νησί.
Υπάρχουν δύο εκδοχές της ίδιας ιστορίας για τους πρωταγωνιστές της διάσωσης. Από προφορικές πληροφορίες του κου Χατζηδημητρίου Θεοχάρη, παιδικά ακούσματα από τον πατέρα του, προκύπτει η μία εκδοχή, που παραθέτουμε ευθύς αμέσως:
Οι Γεροντιανοί στο νησάκι, δεν είχαν επαρκείς προμήθειες σε τρόφιμα και νερό. Έτσι από φυγαδευμένοι βρέθηκαν παγιδευμένοι. Από την άλλη οι Τούρκοι δεν είχαν κανένα λόγο να ανησυχούν. Σε επαφή με την στεριά, προμηθεύονταν ότι τους ήταν απαραίτητο. Γνώριζαν ότι ήταν θέμα χρόνου να δουν την λευκή σημαία, από το νησάκι απέναντι τους. Την δυσμενή αυτή κατάσταση άλλαξε η ανδρεία και η αυταπάρνηση ενός τότε 20χρονου( πιθανό όνομα Ηρόδοτος Παξιμάδης), που με κίνδυνο της ζωής του, πέρασε νύκτα κολυμπώντας στην απέναντι ακτή. Από τα Καρακούγια, την παραλία του παλιού Γέροντα (παραφθορά του Καρά-κογιούν: μαύρα πηγάδια), περπάτησε μέχρι απέναντι από την Σάμο όπου πέρασε στο νησί πιθανά πάλι με κολύμπι. Εκεί ζήτησε από τις αρχές να επικοινωνήσουν με το παλάτι και τον ιατρό Καίπα Μανόλη. Μέχρι την στιγμή εκείνη κανείς δεν γνώριζε, όχι μόνο την κατάσταση των Γεροντιανών αλλά και χιλιάδων ανθρώπων στον πανικό που επικρατούσε. Για τον λόγο αυτό η ενημέρωση από τον νεαρό ήταν παραπάνω από σωτήρια για τους συμπατριώτες του. Σύμφωνα με την ιστορία μόλις ενημερώθηκε ο Μαν. Καίπας αμέσως επικοινώνησε με τα ανάκτορα και τον Βασιλέα Κωνσταντίνο τον Α΄. Η ανταπόκριση ήταν άμεση, αποστάληκαν δύο πλοία το αντιτορπιλικό «Αετός» και το κρουαζιερόπλοιο «Κωνσταντινούπολης» που βρισκόταν στην Ρόδο με αλλοδαπούς τουρίστες (!). Το πολεμικό αφού εμβόλισε κυριολεκτικά τα μικρά τουρκικά πλοιάρια, απεγκλώβισε τους παγιδευμένους από το νησί. Εδώ όμως συνέβη κάτι το τραγικό, το ένα πλοίο κατευθύνθηκε στην Σάμο και παρά την αθλιότητα των συνθηκών των προσφύγων, τουλάχιστον επέζησαν. Το δεύτερο όμως τους μετέφερε στην Σμύρνη, όπου πολλοί από αυτούς δεν κατάφεραν ποτέ να έρθουν στην Ελλάδα.
Την μαρτυρία αυτή επιβεβαιώνει και ο Νικόλαος Σπανός, που την έχει ακούσει και αυτός από τον πατέρα του Γιώργο.
Αξίζει λοιπόν να μνημονευθούν οι δύο πρωταγωνιστές της ιστορίας αυτής, για την βοήθεια τους στην διάσωση τόσων ψυχών. Ο νεαρός γιατί χωρίς την πρωτοβουλία του δεν θα είχε μαθευτεί τίποτα στην κυβέρνηση και ο ιατρός Καίπας για την προσωπική του εμπλοκή και χρήση της γνωριμίας του με το παλάτι και τον τότε πρωθυπουργό Δ. Γούναρη. Κέρδισε χρόνο που αποδείχθηκε σωτήριος σε μια τέτοια πιεστική κατάσταση.
Διασταυρώνοντας πληροφορίες απογόνων των πρωταγωνιστών, εντοπίσαμε την προσωπική μαρτυρία της Αφροδίτης Γιαννάκη καταγεγραμμένη από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (Κ.Μ.Σ.), όπου μεταξύ άλλων, πολύ ενδιαφερόντων πληροφοριών, αναφέρει για το θέμα αυτό τα εξής:
«…Όσοι Γεροντιανοί έτυχε να βρεθούνε όξω από το χωριό, όπως ο Μανόλης Καίπας, ο Αλέξανδρος Καίπας, ο Σταμάτης ο Δρόσος, κάνανε ενέργειες κι έστειλε η ελληνική Κυβέρνηση τρία καράβια να πάρει τα γυναικόπαιδα από τον Γέροντα….».
Δυστυχώς από την παραπάνω μάρτυρα, δεν αναφέρεται τίποτα περισσότερο για τη ιστορία στο νησάκι της Παναγίας, σήμερα Altin Ada (χρυσό νησί).
Τον γιατρό Καίπα συναντάμε όμως και στο Βόλο όπου κατέληξε μετά την έξοδο. Εκεί βοηθά τους πρόσφυγες που βρίσκει από τον Παλιό Γέροντα. Ψάχνει στις καπναποθήκες και τις αποθήκες του σταθμού για συμπατριώτες του. Κάνει ότι μπορεί για να τους βοηθήσει. Είναι τώρα ιατρός στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο του Βόλου.
Τυχαία σχεδόν ανακαλύπτει την Θεοδωρούλα Χατζηδημητρίου που είναι εκεί με την νενέ (γιαγιά) και τα αδέλφια της. Πέρα από συγχωριανοί είναι και συγγενείς, ξάδερφος της από το σόι του πατέρα της.
Για δεύτερη φορά σωτήρας φαντάζει στα μάτια τους, τον κοιτάνε σαν άγιο. Ήρθε την στιγμή που η απελπισία τους είχε κυριεύσει. Κανονίζει να παίρνουν συσσίτιο από το ΣΤΡ ΝΣΚ, όπου για καλή τους τύχη ήταν μάγειρας ο Διπλός και αυτός από το χωριό.
Αργότερα όταν η νενέ πέθανε και τα εγγόνια έμειναν μόνα, ο γιατρός μεσολάβησε και τους έδωσαν σπίτι στον προσφυγικό συνοικισμό. Φρόντισε ακόμη το σπίτι να μην είναι γωνιακό αλλά από την μέσα μεριά, για περισσότερη ασφάλεια των παιδιών. Η βοήθεια συνεχίστηκε ακόμη κι όταν η Θοδωρούλα παντρεύτηκε. Ο Καίπας κανόνισε να μπει ο άντρας της αρχιφύλακας στην Shell.
Βρίσκουμε όμως και την δεύτερη εκδοχή για τους ευεργέτες, από την μαρτυρία της Θεοδωρούλας-Αλεξάνδρου Χατζηδημητρίου, που αναφέρουμε αυτολεξεί:
[…. Εκεί που ήμασταν μαζεμένοι, στις Παναγίας το νησί, ο Δρόσος που είχε δικό του καΐκι, άρχισε να λέει: -Πρέπει να πάμε στην Σάμο να ειδοποιήσουμε τις ελληνικές αρχές, να στείλουν καράβια να μας πάρουν. Κινδυνεύουμε εδώ. Από την άλλη μεριά του νησιού είναι τα τουρκοχώρια. Έτσι και πέσουν πάνω μας οι Τουρκαλάδες θα μας πετσοκόψουν. Δεν έχουμε ούτε ένα όπλο. Πρέπει να τους ειδοποιήσουμε. Και για εμάς εδώ που βρισκόμαστε, μα και για τους άλλους που είναι πίσω στο χωριό.
Βάζει την φαμέλια του και τους συγγενείς του μέσα στο καΐκι και πάει στην Σάμο. Αμέσως έτρεξε στις ελληνικές αρχές και τους είπε για τον κίνδυνο που μας απειλούσε. Έστειλαν το πολεμικό «Αετός», το «Κωνσταντινούπολη», καΐκια και φορτηγά. Έριξε βάρκες το πολεμικό και μάζεψε τον κόσμο από το νησί. Μετά τράβηξαν για τον Γέροντα……..].
Στην μαρτυρία αυτή, όπως παρατηρήσατε, δεν υπάρχει μνεία για τον Μαν. Καίπα, παρά φαίνεται σαν μοναδικός διαπραγματευτής ο Σταμάτης Δρόσος. Σαφώς και δεν συμπλέει με την προηγούμενη ιστορία της Αφροδίτης Γιαννάκη, που αναφέρει τον Δρόσο αλλά και τους αδελφούς Καίπα.
Η αλήθεια πρέπει να είναι κάπου στην μέση. Όπως και να συνέβη τελικά, όλοι τους οι αναφερόμενοι, είτε λιγότερο είτε περισσότερο ο καθένας, βοήθησαν στον απεγκλωβισμό των χωριανών τους, από το νησάκι και το χωριό.
Στις προσωπικές σημειώσεις του Αλέξανδρου Καίπα, αναφέρεται ξανά το όνομα του Σταμάτη Δρόσου. Αυτή τη φορά σαν υπαίτιο της διάσωσης και άλλων Γεροντιανών, αλλά από την Σμύρνη. Εκεί ενοικίασε ένα Καριώτικο (από την Ικαρία) καΐκι, που μάλιστα πλήρωσε στον καπετάνιο του 200 χρυσές λίρες, μεγάλο για την εποχή ποσό, ώστε να αδειάσει το κάρβουνο που μετέφερε και να μεταφέρει την οικογένεια του και άλλους χωριανούς του στην Ικαρία. Όπως αναφέρει ο Καίπας [….έτσι χάρις στην αποφασιστική ενέργεια του θείου Σταμάτη φύγαμε από την Σμύρνη χωρίς να ιδούμε τις τραγικότητες που πέρασαν άλλες οικογένειες. Και όχι μόνο εμείς αλλά και πολλοί ακόμη συγγενείς και φίλοι, που είχαν την ευκαιρία και την καλή μοίρα να επιβιβαστούν στο καίκι εκτός από τον ίδιο…..]. Ο Δρόσος δεν έφυγε ποτέ και κανείς δεν τον ξαναείδε ζωντανό. Παρέμεινε στην Σμύρνη, ακούγοντας την παράκληση του ανιψιού του Δημήτρη και συνεταίρου του στην εξαγωγή καπνών, με σκοπό να σώσουν την επιχείρηση τους.
Τελευταίο αλλά όχι ασήμαντο, θα αναφέρουμε τον Δημογέροντα Γιάννη Σπυριδωνίδη ή Παπαοικονόμου. Άνθρωπος μορφωμένος και καλά πληροφορημένος, όπως η Ευαγ. Γεωργοπούλου αναφέρει, έσωσε και σώθηκε από Τούρκους.
Τον φίλο του Μουσταφά Εφέντη φυγάδευσε από το χωριό, για να τον γλυτώσει από μια άσκοπη επίδειξη παλικαριάς. Μες στην μέθη της αναμονής του ελληνικού στρατού, που ήλθε τελικά ηττημένος και όχι νικητής, μια παρέα ασυλλόγιστων νέων ήθελαν να τον «χαλάσουν» τον Μουσταφά, έτσι για την μεγάλη τιμή. Ο Σπυριδονίδης άνθρωπος συνετός και φίλος του, δεν τους άφησε και τον έσωσε από την κακιά στιγμή. Ο Τούρκος φεύγοντας του είπε δακρυσμένος: {…..Αυτά αργκαντάς τα πληρώνει ο Θεός…}. Προφητικές οι κουβέντες του. Όταν ο δημογέροντας πήγαινε στα Σώκια, να ζητήσει καράβια για την σωτηρία του χωριού, Τούρκοι τον συνέλαβαν. Θα τον εκτελούσαν αμέσως, αν δεν βρίσκονταν ένας Τούρκος στρατιώτης που προφασίστηκε ότι ήθελε εκείνος την χαρά να τον σκοτώσει. Όμως ο Θεός είναι μεγάλος, όχι μόνο δεν τον σκότωσε αλλά τον πήγε στα Σώκια, όπου του χάρισε την ελευθερία του. Η κουβέντα του Μουσταφά βγήκε αληθινή, Τούρκο έσωσε, Τούρκος τον έσωσε. Παρά τις παρακλήσεις και την επιμονή του να πείσει τον στρατηγό Βλαχόπουλο και τον συνταγματάρχη Ζεϊγκίνη, να στείλουν βοήθεια, δεν τα καταφέρνει.
Ο Γέροντας όπως και πολλά άλλα ελληνικά χωριά της Μικράς Ασίας δεν αξιώθηκε να δει μες στα σοκάκια του ελευθερωτή τον Έλληνα στρατιώτη. Η πρωτοβουλία του Σπυριδονίδη να ειδοποιήσει και η προσπάθεια του να σώσει το χωριό, με προφανή κίνδυνο της ζωής του, τον κατατάσσει ανάμεσα στους «γενναίους» του Γέροντα.
Τα καράβια εμφανίστηκαν στην παραλία του Γέροντα στις 2 Ιουλίου 1922. Ομοβροντίες για ειδοποίηση ακούγονται, αλλά οι χωριανοί παραμένουν κρυμμένοι από φόβο μήπως είναι «μπαμπεσιά» των Τούρκων. Θάρρος παίρνουν στο άκουσμα των πρώτων ελληνικών εμβατηρίων και γρήγορα τρέχουν στους λυτρωτές τους. Πόσο πλανεμένοι είναι, οι περισσότεροι δεν θα περάσουν ποτέ το Αιγαίο.
Λόγω ελλείψεως περαιτέρω στοιχείων, για την ώρα θα αρκεστούμε στην αποδοχή των λίγων γραπτών και προφορικών πληροφοριών που συλλέξαμε. Ελπίζουμε με την αποδελτίωση του αρχείου του Κ.Μ.Σ. και των ατομικών αρχείων που ευελπιστούμε να συγκεντρώσουμε από το Συμπόσιο, να αποκαλυφθούν νέα στοιχεία που θα αποσαφηνίσουν τα γεγονότα.
